آناتومی مغز انسان و وظیفه هر یک از بخش های مغز

مغز انسان پیچیده‌ترین عضو بدن می‌باشد. آناتومی مغز انسان شامل بخش‌های مختلفی است که هر کدام وظیفه منحصر به فردی را بر عهده دارند. در این مقاله قصد داریم به شرح کلیه قسمت های مغز بپردازیم.

آناتومی مغز انسان و کارکرد بخش های مختلف آن

مغز یک عضو شگفت‌انگیز با وزن حدود یک کیلو و سیصد گرم است که تمام عملکردهای بدن را کنترل می‌کند، اطلاعات دریافتی از جهان پیرامون را تفسیر کرده و ماهیت ذهن و روح را نشان می‌دهد.

هوش، خلاقیت، احساس و حافظه برخی از موارد تحت کنترل مغز هستند. مغز که توسط جمجمه محافظت می‌شود، از مخ، مخچه، و ساقه یا تنه مغز تشکیل شده است. ساقه مغز نقش یک مرکز بازپخش را دارد که مخ و مخچه را به نخاع متصل می‌کند.

مغز از طریق حس‌های لامسه، بینایی، بویایی، چشایی و شنوایی اطلاعات را دریافت می‌کند. معمولا اطلاعات از طریق چند حس به طور هم‌زمان به مغز می‌رسد. مغز اطلاعات دریافتی را به نحوی ترکیب می‌کند که برای ما معنادار باشد و بتوانیم اطلاعات را در حافظه ذخیره کنیم.

مغز تمام افکار، حافظه و صحبت، حرکات دست‌ها و پاها، و عملکرد بسیاری از اندام‌های بدن را کنترل می‌کند. همچنین مغز با تنظیم ضربان قلب و سرعت تنفس، نحوه واکنش ما به موقعیت‌های استرس‌زا، (مانند امتحان، از دست دادن شغل، یا رنج حاصل از بیماری) را تعیین می‌کند.

آناتومی مغز پیچیده است زیرا مغز ساختار و عملکرد پیچیده‌ای دارد. این عضو شگفت‌انگیز با دریافت، تفسیر و هدایت اطلاعات حسی به سرتاسر بدن، نقش مرکز کنترل بدن را دارد. مغز و نخاع دو ساختار اصلی از سیستم عصبی مرکزی هستند.

ساختار مغز انسان به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود که عبارتند از پیش مغز، میان مغز و مغز پسین. مغز دارای ساختارهای مختلفی است که عملکردهای مختلفی نیز دارند. اگر مشکلی در عملکرد مغز پیش آید، فرد باید با یک متخصص مشورت کند تا علت ایجاد مشکل را یافته و از ایجاد عوارض بیشتر جلوگیری کند.

آناتومی مغز انسان

بخش های مغز انسان عبارتند از:

1. سیستم عصبی
2. جمجمه
3. مغز
4. لوب‌های مغز
5. قسمت‌های عمیق مغز
6. اعصاب مغزی یا جمجمه‌ای
7. پرده‌های مغز
8. بطن‌ها و مایع مغزی نخاعی
9. خون رسانی

سیستم عصبی

سیستم عصبی به بخش اعصاب مرکزی و اعصاب محیطی تقسیم می‌شود. سیستم اعصاب مرکزی از مغز و نخاع تشکیل شده است. سیستم اعصاب محیطی از اعصاب نخاعی که از نخاع منشعب می‌شوند و اعصاب دماغی که از مغز منشعب می‌شوند تشکیل شده است.

سیستم عصبی محیطی شامل اعصاب خود مختار (سمپاتیک و پاراسمپاتیک) است که اعمال حیاتی بدن، مانند تنفس، گوارش، ضربان قلب، و ترشح هورمون‌ها را کنترل می‌کند.

جمجمه

جمجمه وظیفه حفاظت از مغز در برابر آسیب‌ها را بر عهده دارد. جمجمه از هشت استخوان تشکیل شده که در درزها با یکدیگر ترکیب می‌شوند. استخوان‌های جمجمه شامل استخوان‌های قدامی، آهیانه، گیجگاهی، گوه‌ای، پس سری و غربالی است.

صورت از ۱۴ استخوان دوتایی از جمله استخوان‌های آرواره، گونه، بینی، کامی، اشکی، کونکای تحتانی بینی، آرواره و استخوان تیغه بینی تشکیل شده است.

مغز

قسمت های مختلف مغز شامل موارد زیر است:

• مغز از مغز پیشین
• مخچه
• ساقه مغز
• قشر یا پوسته‌ی مغز

مغز پیشین

مغز پیشین بزرگترین قسمت مغز بوده و از دو نیمکره راست و چپ تشکیل شده است. مغز پیشین اعمال اصلی، مانند تشخیص حس لامسه، بینایی، شنوایی، و همین‌طور تفسیر صحبت، استدلال، احساسات، یادگیری و کنترل دقیق حرکات را انجام می‌دهد.

مخچه

مخچه در زیر مغز پیشین قرار دارد. وظیفه مخچه، هماهنگ سازی حرکات عضلات، حفظ حالت قرارگیری و تعادل بدن است.

ساقه مغز

ساقه مغز شامل مغز میانی، پل دماغی و بصل النخاع است. ساقه مغز در نقش یک مرکز بازپخش عمل می‌کند که مغز پیشین و مخچه را به نخاع متصل می‌سازد.

ساقه مغز مسئول انجام بسیاری از اعمال خودکار مانند تنفس، ضربان قلب، دمای بدن، سیکل خواب و بیداری، گوارش و هضم، سرفه، عطسه، استفراغ، و بلع است. از ۱۰ عصب جمجمه‌ای، ۹ تای آنها از ساقه مغز نشات می‌گیرند.

قشر یا پوسته مغز

سطح مغز پیشین حالتی چین خورده دارد که قشر یا پوسته‌ی مغز نامیده می‌شود. ۷۰٪ از میلیاردها سلول عصبی مغز در قشر مغز قرار دارند. سلول‌های عصبی باعث شده‌اند که قشر مغز رنگی خاکستری و قهوه‌ای داشته باشد و به همین دلیل است که آن را بخش خاکستری مغز می‌نامند.

در زیر قشر مغز، رشته‌های اتصال دهنده‌ی بلندی بین نورون‌ها وجود دارد که اکسون نامیده شده و بخش سفید مغز را تشکیل می‌دهند.

لوب‌های مغز

نیمکره‌های مغز دارای درزهای مجزا هستند که مغز را به لوب‌های مختلف تقسیم می‌کند. هر نیمکره مغز دارای چهار لوب به نام‌های لوب پیشانی، لوب گیجگاهی، لوب آهیانه‌ای، و لوب پس سری است. هر لوب نیز به قسمت‌های دیگری تقسیم شده و هر قسمت وظیفه مشخصی دارد.

بهتر است بدانید که هر کدام از لوب‌های مغز به تنهایی عملی انجام نمی‌دهند. رابطه‌ی بسیار پیچیده‌ای بین لوب‌های مغز و بین نیم‌کره راست و چپ مغز وجود دارد.

قسمت‌های عمیق مغز

قسمت‌های عمیق‌تر مغز عبارتند از:

• هیپوتالاموس
• غده هیپوفیز
• غده صنوبری
• تالاموس
• عقده‌های قاعده‌ای
• سیستم لیمبیک

هیپوتالاموس

هیپوتالاموس در کف بطن سوم مغز قرار داشته و مسئول کنترل سیستم اختیاری بدن است. هیپوتالاموس رفتارهایی همچون گرسنگی، تشنگی، خواب، و واکنش‌های جنسی را کنترل می‌کند. همچنین هیپوتالاموس دمای بدن، فشار خون، احساسات، و ترشح هورمون‌ها را تنظیم می‌کند.

غده هیپوفیز

غده هیپوفیز در درون حفره استخوانی کوچکی در پایه جمجمه که زین ترکی نامیده می‌شود، قرار دارد. غده هیپوفیز از طریق ساقه هیپوفیز به هیپوتالاموس متصل است. غده هیپوفیز که به نام غده ارباب نیز شناخته می‌شود، کنترل کننده دیگر غدد درون ریز در بدن است.

غده هیپوفیز باعث ترشح هورمون‌های کنترل‌کننده رشد جنسی شده، رشد عضلات و استخوان‌ها را افزایش داده، در برابر استرس واکنش نشان داده و با بیماری مبارزه می‌کند.

غده صنوبری

غده صنوبری در پشت بطن سوم قرار دارد. غده صنوبری با ترشح ملاتونین به تنظیم ساعت درونی بدن و ریتم‌های شبانه روزی کمک می‌کند. غده صنوبری در رشد جنسی نیز نقش دارد.

تالاموس

تالاموس نقش یک مرکز بازپخش برای تمام اطلاعاتی که به قشر رویی مغز می‌آیند و می‌روند را دارد. همچنین تالاموس در احساس درد، توجه، هوشیاری و حافظه نیز نقش دارد.

عقده‌های قاعده‌ای

عقده‌های قاعده‌ای شامل هسته دم دار، پوسته و گوی رنگ پریده یا پالیدوم می‌باشند. این هسته‌ها با مخچه همکاری می‌کنند تا بتوانند حرکات ظریفی همچون حرکات نوک انگشتان را هماهنگ سازند.

سیستم لیمبیک

سیستم لیمبیک، مرکز احساسات، یادگیری، و حافظه است. سیستم لیمبیک شامل شکنج کمربندی، هیپوتالاوس، بادامه (واکنش‌های احساسی) و هیپوکامپ می‌باشد.

اعصاب مغزی یا جمجمه‌ای

مغز از طریق نخاع و ۱۲ جفت اعصاب مغزی با بدن در ارتباط است‌. ده جفت از این اعصاب مغزی که کنترل کننده شنوایی، حرکات چشم‌ها، احساس‌های صورت‌، احساس چشایی، بلع و حرکت صورت، گردن، شانه و عضلات زبان هستند، از ساقه مغز نشات می‌گیرند.‌ اعصاب مغزی مربوط به بویایی و بینایی از مغز پیشین نشات می‌گیرند.

پرده‌های مغز

مغز و نخاع توسط سه لایه بافتی به نام پرده‌های مغز پوشیده شده و محافظت می‌شوند. لایه‌های مغز از خارج به داخل عبارتند از:

• سخت شامه
• لایه عنکبوتی
• نرم شامه

سخت شامه

سخت شامه یک پوسته قوی و محکم در داخل جمجمه است. سخت شامه دارای دو لایه به نام‌های لایه ضریع و لایه عمیق است که با یکدیگر ترکیب شده و فقط برای تشکیل سینوس‌های وریدی از یکدیگر جدا می‌شوند.

دورا دارای خمیدگی‌ها و چین‌های کوچکی است. چین‌های دورا دو نوع هستند: چادرینه مخچه و داس مغز. داس مغز نیم‌کره چپ و راست مغز از یکدیگر جدا می‌کند و چادرینه‌ی مخچه، مغز پیشین و مخچه را از یکدیگر جدا می‌کند.

لایه عنکبوتیه

لایه عنکبوتیه یک لایه نازک و شبیه تار عنکبوت است که تمام مغز را پوشانده است. عنکبوتیه بافتی کشسانی دارد. فضای بین دورا و لایه‌ی عنکبوتیه را فضای زیر سخت شامه‌ای یا ساب دورال می‌نامند.

نرم شامه

نرم شامه تمام چین خوردگی‌های موجود در سطح مغز را در بر می‌گیرد. نرم شامه رگ‌های خونی بسیاری دارد که به قسمت‌های عمق مغز نیز می‌رسند. فضای بین نرم شامه و عنکبوتیه را فضای زیر عنکبوتیه می‌نامند. فضای زیر عنکبوتیه فضایی است که مایع مغزی نخاعی وجو داشته و مغز را در بر می‌گیرد.

بطن‌ها و مایع مغزی نخاعی

مغز دارای حفره‌هایی پر از مایع مغزی نخاعی است که بطن نامیده می‌شوند. درون بطن‌ها یک ساختار نواری شکل وجود دارد که شبکه کوروئید نامیده می‌شود و مایع شفاف و بی‌رنگ مغزی نخاعی در آنجا تولید می‌شود. مایع مغزی نخاعی همیشه در حال گردش است و به طور مداوم جذب و دوباره پر می‌شود.

خون رسانی

خون از راه دو شریان جفتی به نام‌ شریان‌های کاروتید داخلی و شریان‌های مهره‌ای به مغز می‌رسد. شریان‌های کاروتید داخلی، خون مورد نیاز اکثر قسمت‌های مغز پیشین را تامین می‌کنند.

شریان‌های مهره‌ای خون مورد نیاز مخچه، ساقه مغز و قسمت زیرین مغز پیشین را تامین می‌کند. شریان‌های مهره‌ای راست و چپ پس از عبور از جمجمه به یکدیگر پیوسته و شریان باسیلار را تشکیل می‌دهند.

شریان باسیلار و شریان‌های کاروتید داخلی در پایه مغز که حلقه شریانی ویلیس نامیده می‌شود با یکدیگر در ارتباط هستند. ارتباط بین کاروتید داخلی و باسیلار مهره‌ای یک ویژگی مهم برای حفاطت از مغز است. اگر یکی از شریان‌ها مسدود شود، جریان خون جانبی به حلقه‌ی شریانی ویلیس آمده و مانع خونریزی می‌شود.

مقالات علمی و پزشکی مرتبط

کمک های اولیه تشنج تونیک کلونیک و کمپلکس پارشیل علت و علائم تشنج مغزی و عصبی چیست؟ علت و علائم تورم عصب بینایی و روشهای درمان آن میگرن عصبی مختلط چیست و چه علائمی دارد؟ درمان سکته مغزی با تحریک مغناطیسی مغز (rtms)