پاسخ به این سوال که ایا بیمار سکته مغزی خوب میشود یا خیر کاملا وابسته به نوع و شدت آن است. تشخیص سکته مغزی و تماس فوری با اورژانس اولین راه درمان و پیشگیری از عوارض جدی آن است. اما فوریت‌های اورژانسی که در ساعات اولیه بعد از سکته مغزی انجام میشود در جلوگیری از آسیب مغز و اندام‌های حیاتی بدن بسیار سرنوشت ساز است.
اهداف درمان سکته مغزی در ساعات اولیه چیست؟
اهداف درمان سکته مغزی در ساعات اولیه شامل موارد زیر است:
- تثبیت وضعیت و علائم حیاتی بیمار
- تشخیص نوع و محل سکته
- انجام درمان اورژانسی سکته مغزی و نجات جان بیمار
تثبیت وضعیت و علائم حیاتی بیمار
با کنترل کردن تنفس، فشار خون، عملکرد قلب، خونریزی، توانایی بلع و سایر علائم بالینی.
تشخیص نوع و محل سکته مغزی
بلافاصله پس از رساندن فرد به بیمارستان، از بیمار یک اسکن مغزی (معمولا سی تی اسکن) گرفته میشود. این اسکن میتواند نوع سکته مغزی را مشخص کند که انسدادی است یا خونریزی دهنده. همچنین در سی تی اسکن، محل وقوع سکته در مغز مشخص میشود.
این یافته‌ها به تیم پزشکی کمک می‌کند تا بهترین روش درمان اورژانسی سکته مغزی را متناسب با بیمار انتخاب کنند. آزمایش‌های خون هم برای بررسی و ارزیابی بیشتر وضعیت بیمار انجام میشوند.
انجام درمان اورژانسی سکته مغزی و نجات جان بیمار
نوع درمان اورژانسی سکته مغزی به علت و نوع آن بستگی دارد که در ادامه مقاله به آن می‌پردازیم.
روش‌های درمان اورژانسی سکته مغزی چیست؟
برای اینکه بدانیم ایا بیماران سکته مغزی خوب میشوند یا خیر، ارزیابی دقیق بیمار و تسریع در شروع روند درمان برای ریکاوری و بهبودی بهتر بیمار حیاتی است. هرچه زمان بیشتری را از دست دهید، سلول‌های مغزی بیشتری از بین می‌روند و مغز بیشتر آسیب می‌بیند. بنابراین به محض این که متوجه علائم سکته شدید با 115 تماس بگیرید.
درمان اورژانسی سکته مغزی به نوع سکته و این که کدام بخش از مغز آسیب دیده، بستگی دارد. ما در درمان هر نوعی از سکته مغزی هدف خاصی را در پیش می‌گیریم. مثلا هدف در درمان سکته انسدادی یا ایسکمیک، برطرف کردن انسداد و برقراری مجدد جریان خون یا به عبارتی درمان گرفتگی رگهای مغز است، اما در درمان سکته خونریزی دهنده یا هموراژیک، هدف کنترل خونریزی است.
درمان سکته مغزی ایسکمیک یا انسدادی
از آنجا که در سکته مغزی ایسکمیک عروق مغزی به دلایل مختلف مسدود میشوند، اولین هدف در درمان اورژانسی سکته مغزی ایسکمیک، باز کردن مسیر عروق خونی و رسیدن مجدد خون به بافت مغز است تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود.
روش‌های درمانی زیاد و مشابهی برای برطرف کردن انسداد و گرفتگی عروق وجود دارد. در حقیقت سکته مغزی انسدادی اگر از نوع خفیف و گذرا باشد، با دارو درمانی غالبا خوب میشود و احتیاج به جراحی نیست.
انواع درمان های اورژانسی سکته مغزی انسدادی
درمان های اورژانسی سکته مغزی انسدادی به دو دسته تقسیم میشود:
- دارو درمانی که روش غیر تهاجمی است.
- جراحی که روش تهاجمی است.
روش غیر تهاجمی؛ دارو برای درمان سکته مغزی
یکی از مهمترین بخش‌های درمان اورژانسی سکته مغزی، دارو درمانی است تا فرد را زنده نگه دارد. نقش اصلی این داروها جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی و از بین بردن این لخته‌ها، پایین آوردن فشار خون و کاهش میزان کلسترول است.
انواع دارو برای درمان سکته مغزی عبارتند از:
- داروهای حل کننده لخته خون
- داروهای فعال کننده پلاسمینوژن بافتی یا TPA
- داروهای ضد انعقاد خون (Anticoagulant)
- داروهای ضد پلاکتی (antiplatelet)
- داروهای استاتین (Statins)
- داروهای تنظیم فشار خون
داروهای حل کننده لخته خون
داروهای حل کننده لخته خون می‌توانند انسداد را برطرف کنند و مسیر رگ را باز کنند. این کار باعث کاهش صدمات بیشتر مغزی میشود.
داروهای فعال کننده پلاسمینوژن بافتی یا TPA
داروهایی مثل فعال کننده پلاسمینوژن بافتی یا TPA (Tissue plasminogen activator)، به عنوان درمان کننده‌های طلایی برای لحظات اولیه سکته ایسکمی هست که به فرد تزریق میشود. این دارو میتواند شریانهای مسدود شده را در برخی از بیماران مبتلا به سکته ایسکمیک باز کند.
همچنین شدت سکته را کاهش داده و برخی از عوارض آن را معکوس کند. البته نمی‌توان برای تمام بیمارانی که به سکته انسدادی یا ایسکمیک دچار شده‌اند از این دارو استفاده کرد.
اگر درمان دارویی در 3 تا 4 ساعت اول پس از شروع علائم آغاز شود، میتواند به سرعت لخته خون موجود در عروق را حل کرده و مسیر رگ را باز کند. مطالعات نشان داده، افرادی که داروی TPA را در همان ساعات اولیه دریافت می‌کنند، کمتر دچار ناتوانی و صدمات مغزی میشوند و احتمال اینکه بیمار سکته مغزی خوب شود زیاد است.
داروهای ضد انعقاد یا لخته خون (Anticoagulant)
این داروها می‌توانند از تشکیل لخته خون و بزرگ شدن لخته خون‌‌های موجود جلوگیری کنند، به همین دلیل از این داروها برای جلوگیری از ایجاد سکته مغزی و یا برای درمان اورژانسی سکته انسدادی و TIA یا حمله ایسکمی زودگذر استفاده می‌کنند. یکی از شایعترین داروهای ضد انعقاد خون هم وارفاین است. داروهای ضد انعقادی و ضد پلاکتی باید در 24 تا 48 ساعت پس از شروع علائم سکته استفاده شوند.
داروهای ضد پلاکت خون (antiplatelet)
پلاکت‌ها با چسبیدن به یکدیگر باعث ایجاد لخته خون میشوند و عاملی هستند که وقتی انگشتتان را می‌برید با ایجاد لخته خون در ناحیه زخم جلوی خونریزی بیشتر را می‌گیرند. این داروها از به هم چسبیدن پلاکت‌‌های خون جلوگیری کرده و باعث میشوند که لخته شدن خون کمتر و سخت‌تر اتفاق افتد.
از این داروها برای درمان اورژانسی سکته انسدادی و یا جلوگیری از خطر سکته بعدی استفاده میشود. یکی از شایعترین داروهای ضد پلاکت خون آسپرین است که میتواند با توجه به شرایط بیمار یکی از اولین اقدامات درمانی در برابر صدمات سکته مغزی باشد. این دارو معمولا اولین خط دفاعی در برابر آسیب و عوارض سکته است.
داروهای استاتین (Statins)
این داروها سطح بالای کلسترول خون را کاهش می‌دهند و باعث کم شدن خطر بروز سکته بعدی میشوند. داروهای استاتین از تولید آنزیمی که باعث تبدیل کلسترول به پلاک چربی میشود، جلوگیری می‌کنند.
پلاک چربی ماده‌‌ای چسبناک و چرب است که در درون دیواره عروق رسوب می‌کند و سکته قلبی و مغزی ایجاد می‌کند.
داروهای تنظیم فشار خون
فشارخون بالا میتواند پلاک‌های چربی را که داخل عروق چسبیدند و رسوب کردند، از دیواره‌های رگ کنده و جدا کند. این کار باعث میشود پلاک‌های چربی آزادانه در خون حرکت کرده و در عروق باریک بدن مثل مویرگ‌های مغزی و قلبی گیر افتاده و مسیر عبور خون را مسدود کنند. بنابراین داروهای تنظیم فشار خون با کاهش و کنترل فشار خون می‌توانند از بروز مجدد سکته جلوگیری کنند.
روش های تهاجمی درمان سکته مغزی
روش های تهاجمی در درمان سکته مغزی عبارت است از:
- خارج کردن لخته خون (ترومبکتومی)
- استنت گذاری
- جراحی
خارج کردن لخته خون (ترومبکتومی)
در این روش، پزشک یک لوله نازک به داخل یکی از شریانهای بزرگ بیمار مثل شریان ران (از محل کشاله ران) وارد می‌کند و آن را به سمت عروق خونی مغز هدایت می‌کند. در واقع این روش تهاجمی برای اطمینان از اینکه با سرعت بیشتری بیمار سکته مغزی خوب میشود و خطر آسیب به اندام‌های حیاتی کمتر میشود، انجام می‌گیرد.
سپس به وسیله یک دستگاه، لخته خون را از درون رگ بیرون می‌کشد تا جریان خون به حالت طبیعی خودش برگردد. این روش نیز در صورتی که بین 6 تا 24 ساعت اولیه انجام شود، میتواند موفقیت آمیز باشد. ترومبکتومی میتواند جان افراد را نجات دهد و ناتوانی بعد از سکته را کم کند. این روش امروزه پایه درمان بسیاری از بیماران مبتلا به سکته انسدادی یا ایسکمیک است.
استنت گذاری
با مشخص شدن جای دقیق رگ مسدود شده و محل وجود لخته یا پلاک چربی، می‌توان با گذاشتن یک استنت (یک لوله فلزی یا پلاستیکی) مسیر رگ را باز کرد.
عمل جراحی سکته مغزی
اگر هیچکدام از روش‌‌ها موثر و کافی نباشند ممکن است عمل جراحی انجام شود. در جراحی ممکن است برای باز کردن عروق از کاتتر (لوله نازک) استفاده شود و در مواردی که لخته خون خیلی بزرگ باشد جراح مجبور به باز کردن عروق شود. در صورت ورم کردن مغز هم انجام عمل جراحی برای از بین بردن تورم و کاهش احتمال خونریزی مجدد در سکته های هموراژیک یا خونریزی دهنده ضروری است.
درمان سکته خونریزی دهنده یا هموراژیک
سکته مغزی هموراژیک که در نتیجه خونریزی و پارگی عروق به وجود می‌آید، خطر بسیار جدی دارد و آن را با داروهای فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی (tPA) نمی‌توان درمان کرد. این نوع از سکته دوران نقاهت طولانی‌تری نسبت به سکته انسدادی یا ایسکمیک دارد.
انواع روش های درمان سکته مغزی هموراژیک
در درمان سکته مغزی هموراژیک هم روش های مختلفی وجود دارد، که عبارتند از:
- دارو درمانی
- کویلینگ (Coiling)
- گیره بستن یا کلمپ (Clamping)
- عمل جراحی
دارو درمانی در سکته مغزی هموراژیک
برخی از انواع دارو برای درمان سکته مغزی شامل موارد زیر است:
- داروهای لخته کننده خون
- داروهای کاهنده فشار خون
داروهای لخته کننده خون
بر خلاف سکته مغزی انسدادی یا ایسکمیک که در آن به فرد داروهای ضد لخته شدن خون داده میشود، در این نوع سکته از داروهایی که منجر به لخته شدن خون میشوند استفاده می‌گردد تا با لخته کردن خون، خونریزی را متوقف کنند. در نتیجه هر نوع رقیق کننده‌ای که در خون باشد، کاهش پیدا می‌کند.
داروهای کاهنده فشار خون
داروهای کاهنده فشار خون باعث کاهش میزان خونریزی، کاهش خطر تشنج و کاهش میزان انقباض عروق میشوند. با استفاده از آن‌ها خونریزی کمتر شده و احتمال خطر و آسیب مغزی کاهش پیدا می‌کند.
کویلینگ (Coiling)
در این روش، جراح یک لوله طویل و باریک را در محل خونریزی یا درون ناحیه‌ای که عروق ضعیفی دارد قرار می‌دهد. سپس با یک وسیله مارپیچی بخشی از دیواره رگ که ضعیف است و به بیرون برجسته شده را پر می‌کند. به این ترتیب خونریزی در آن ناحیه قطع میشود.
گیره بستن یا کلمپ (Clamping)
با استفاده از عکس‌‌برداری‌های مغزی می‌توان آنوریسم‌‌های عروقی که هنوز خونریزی نکرده‌اند یا خونریزی آن بند آمده را مشاهده کرد. آنوریسم به حالتی گفته میشود که دیواره قسمتی از رگ ضعیف شده و به سمت بیرون برجسته شود، این نواحی مستعد پارگی هستند.
برای جلوگیری از خونریزی مجدد، جراح و متخصص مغز و اعصاب ممکن است با استفاده از گیره‌هایی بسیار کوچک به نام کلمپ، محل آنوریسم را ببندد. بدین ترتیب آن بخش از آنورسیم بسته شده و احتمال خونریزی مجدد و سکته کاهش پیدا می‌کند.
عمل جراحی در سکته مغزی
در مورد این نوع از سکته، پزشک تشخیص می‌دهد که آیا واقعا نیاز به جراحی هست یا نه. اگر جراح مشاهده کند که آنوریسم پاره شده، ممکن است آن رگ را جراحی کرده و برای جلوگیری از خونریزی آن را ببندد. حتی ممکن است در سکته های شدید، برای کاهش فشار داخل مغزی، نیاز باشد بخشی از جمجمه برداشته شود (کرانیوتومی).
به طور کلی هدف از انجام عمل جراحی در سکته مغزی موارد زیر است:
- کنترل خونریزی در مغز
- ترمیم عروق آسیب دیده
- کم کردن فشار داخل مغز
درمان سکته مغزی با rTMS (آر تی ام اس)
دستگاه rTMS یا تحریک مغناطیسی مغز یکی از جدیدترین روش‌های درمانی و با تاثیرات مثبت جهت درمان سکته مغزی است که به عنوان یک روش غیرتهاجمی استفاده میشود.
روش تحریک مغناطیسی مغز یا rtms ابزاری موثر برای بازتوانی و توانبخشی در اختلال‌هایی مانند سکته مغزی، بیماری پارکینسون، دردهای نوروپاتیک، تقویت حافظه، کنترل استرس و اضطراب و درمان فلج بلز به شمار می‌رود.
برای این که بتوانید پزشکی مناسبی را انتخاب نمایید، مقاله بهترین دکتر مغز و اعصاب در تهران را مطالعه کنید. ویژگی‌های مهم و امکاناتی که پزشک مغز و اعصاب خوب باید داشته باشد را در این مقاله به صورت کامل توضیح داده‌ایم.
بهبودی و پیشگیری از عوارض سکته مغزی
برای بهبودی بیشتر بعد از سکته مغزی و اطمینان از اینکه عوارض سکته مغزی سریعتر خوب شود، لازم است یکسری اقدامات هنگامی که بیمار در بیمارستان بستری است صورت گیرد.
این اقدامات عبارتند از:
- جلوگیری از لخته شدن خون
- جلوگیری از زخم بستر
- آزمایش بلع توسط پرستار
جلوگیری از لخته شدن خون
درصورتی که بیمار نتواند از تخت بلند شود و راه برود، باید از لخته شدن خون (ترومبوز عروق عمقی) در پاهای بیمار جلوگیری شود تا خطر بروز مجدد سکته کاهش پیدا کند (اینکار را می‌توان با شلوارهای بادی فشاری انجام داد). به محض آن که بیمار مقداری توانایی حرکت کردن را پیدا کرد باید با کمک فرد دیگری، سعی کند بنشیند، بایستد و کم کم راه برود.
جلوگیری از زخم بستر
اگر بیمار قادر به تکان خوردن نیست و یا هوشیاری لازم را ندارد باید به طور مداوم وضعیتش را در تخت تغییر داد و از تشک مواج برقی استفاده کرد تا از ایجاد زخم بستر جلوگیری شود.
در این بیماران ضعف عضلات و مشکلات تعادلی ممکن است فرد را مستعد افتادن کند. بهتر است که در ابتدا با کمک فرد دیگری راه برود و یا از عصا یا واکر استفاده کند.
آزمایش بلع توسط پرستار
پیش از این که بیمار بتواند چیزی بخورد باید آزمایش بلع را توسط پرستار انجام دهد تا اطمینان حاصل شود که عضلاتی که عمل بلع و قورت دادن غذا را انجام می‌دهند به اندازه کافی قوی هستند. این کار باعث میشود تا مطمئن شوید خوردن غذا باعث خفگی بیمار سکته مغزی نمی‌شود.
اهمیت توانبخشی بعد از سکته مغزی
توانبخشی بعد از سکته مغزی از اهمیت بسیاری برخوردار است. شروع به موقع توانبخشی و انجام تمرینات ورزشی بعد از سکته مغزی در یک محیط حرفه‌ای میتواند از بروز سایر عوارض بعد از سکته مغزی مثل تشنج، زخم بستر، آسپیراسیون، عفونت و حتی بروز سکته مجدد جلوگیری کند.
هدف اصلی توانبخشی پس از سکته مغزی بهبود کیفیت زندگی فرد و بازیابی سلامت فرد از طریق ریکاوری عصبی و عملکردی با تمرینات مناسب و تکنیک‌‌های پیشرفته است.
اغلب در 3 ماه اول بعد از سکته نشانه‌‌های قابل توجهی از بهبودی در فعالیت‌های روزمره فرد مشاهده میشود. در صورتی که توانبخشی زود، منظم و مداوم انجام شود، می‌توان اکثر عوارض عصبی ناشی از سکته را کاهش داد.
در مقاله ورزشهای بعد از سکته مغزی می‌توانید بطور تخصصی مشخصات یک برنامه تمرینی خوب و عمومی برای بیمار بعد از سکته مغزی را بدانید.
