در این مقاله درباره پتانسیل برانگیخته مغزی و انواع و موارد استفاده آن برای درمان بیماری‌هایی نظیر ام اس صحبت می‌کنیم.
بررسی‌های الکتروفیزیولوژیک در پتانسیل برانگیخته
پتانسیل برانگیخته مغزی یا نخاعی که در اثر تحریک غیرتهاجمی راه‌های ویژه آوران فعال می‌شوند، ابزار مهمی برای کنترل سلامت عملکرد این راه‌ها به شمار می‌آیند. در هر صورت، این پتانسیل‌ها نشان‌دهنده علت ضایعه مبتلاکننده این راه‌ها نیست. در مقایسه با فعالیت EEG زمینهای Noise، این پتانسیل‌ها کوچک هستند و رابطه‌ای با زمان تحریک ندارند. بنابراین پاسخ‌های مربوط به تعدادی از محرک‌ها و میانگین آن‌ها به وسیله کامپیوتر محاسبه می‌شود تا این پتانسیل‌های اضافی و اتفاقی حذف شوند.
انواع پتانسیل برانگیخته مغزی نخاعی
انواع پتانسیل برانگیخته مغزی شامل موارد زیر است:
- بینایی
- شنوایی
- جسمی-حسی (سوماتوسنسوری)
پتانسیل برانگیخته بینایی
تحریک دید تک چشمی به وسیله الگوهای صفحه‌ای برای ایجاد پتانسیل‌های تحریکی بینایی به کار می‌رود که از سطح میانی اکسی‌پیتال جمجمه ثبت می‌شوند. مهمترین جزئی که از نظر بالینی اهمیت دارد پاسخ p100 یک قله مثبت با تأخیری در حدود تقریبا ۱۰۰ms است. وجود پاسخ و تأخیر آن باید ذکر شوند. اگرچه بلندی آن را می‌توان اندازه‌گیری کرد، اما تغییرات بلندی در تشخیص پاتولوژی چندان اهمیتی ندارد.
پتانسیل برانگیخته شنوایی
تحریک تک-گوشی با تق‌تق‌های مکرر برای ایجاد پتانسیل برانگیخته شنوایی در ساقه مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد، این پتانسیل‌ها در فرق (Vertex) جمجمه ثبت می‌شوند. پس از تحریک شنوایی، در اولین ۱۰ms یک سری پتانسیل‌ها برانگیخته می‌شوند؛ این پتانسیل‌ها نشانه‌ی فعال‌شدن سلسله‌وار ساختمان‌های مختلف در راه‌های شنوایی تحت کورتکسی است.
برای مقاصد بالینی به وجود، طول مدت، و فواصل بین قله‌های 5 پتانسیل ثبت شده اول در ورتکس توجه می‌شود.
پتانسیل برانگیخته جسمی-حسی (سوماتوسنسوری)
تحریک الکتریکی اعصاب محیطی برای ایجاد پتانسیل‌های برانگیخته جسمی- حسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، این پتانسیل‌ها از جمجمه و ستون مهره‌ها ثبت می‌شوند. ترکیب و طول مدت پاسخ ها به عصبی که تحریک شده بستگی دارد.
موارد استفاده پتانسیل برانگیخته و تحریک الکتریکی
موارد استفاده پتانسیل برانگیخته به شرح ذیل است:
- شناسایی ضایعات در اسکلروزمولتیپل
- کشف ضایعات در سایر بیماری‌های دستگاه عصبی مرکزی
- ارزیابی و پیش آگهی به دنبال تروما یا هیپوکسی دستگاه عصبی مرکزی
- نظارت در جریان عمل
- ارزیابی حدت بینایی و شنوایی
شناسایی ضایعات در اسکلروزمولتیپل
پتانسیل برانگیخته برای کشف و مکان‌یابی ضایعات در دستگاه عصبی مرکزی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این عمل به ویژه در اسکلروز مولتیپل مهم است، زیرا تشخیص آن به کشف ضایعات در مناطق متعدد دستگاه عصبی مرکزی بستگی دارد. هنگامی که بیمار با شواهد بالینی ضایعه‌ای فقط در یک مکان مراجعه می‌کند؛ کشف الکتروفیزیولوژیک اختلالات در سایر مکان‌ها به تشخیص کمک می‌کند.
هنگامی که بیمار مشکوک به اسکلروز مولتیپل با شکایات مبهم مراجعه می‌کند، اختلالات الکتروفیزیولوژیک در راه‌های آوران متناسب، برای نشان دادن اساس ارگانیک نشانه‌ها کمک می‌کند. هرچند مطالعات تصویربرداری غیرتهاجمی نظیر MRI در کشف این ضایعات مفیدتر است، ولی باید آن‌ها را به عنوان مکمل مطالعات پتانسیل تحریکی و نه به عنوان جایگزین آن‌ها، به کار برد.
مطالعات پتانسیل تحریکی بیشتر وضعیت عملکردی و نه سلامت آناتومیک راه‌های آوران را تحت نظر قرار می‌دهد، و می‌تواند گاهی اختلالاتی را نشان دهد که به وسیله MRI کشف نمی‌شوند (عکس این مطلب نیز صادق است).
هزینه این مطالعات به نحو قابل ملاحظه‌ای کمتر از MRI است. در بیمارانی که تشخیص اسکلروز مولتیپل در نزد آن‌ها مسلم شده است، گاهی یافته‌های پتانسیل فراخوانده برای پیگیری سیر بیماری یا کنترل پاسخ به شیوه‌های جدید درمانی به کار می‌رود، اما ارزش آن‌ها در این ارتباط روشن نیست.
کشف ضایعات در سایر بیماری‌های دستگاه عصبی مرکزی
اختلالات پتانسیل برانگیخته در بیماری‌های دیگری غیر از اسکلروز مولتیپل نیز رخ می‌دهند، اختلالات چند شیوه‌ای پتانسیل برانگیخته ممکن است در برخی دژنراسیون های نخاعی- مخچه‌ای، پاراپلژی اسپاستیک خانوادگی، بیماری لایم (Lyme)، AIDS، سیفیلیس عصبی و کمبود ویتامین‌های E و B۱۲ مشاهده شود.
بنابراین، ارزش تشخیصی اختلالات الکتروفیزیولوژیک به زمینهای که این اختلالات در آن کشف می‌شوند بستگی دارد. هرچند این یافته‌ها می‌توانند به تعیین محل ضایعات در مناطق وسیعی از دستگاه عصبی مرکزی کمک کنند، ممکن است مکان یابی دقیق ممکن نباشد، زیرا مولدهای بسیاری از این پتانسیل‌ها ناشناخته‌اند.
ارزیابی و پیش آگهی به دنبال تروما یا هیپوکسی دستگاه عصبی مرکزی
در کمای پس از تروما یا پس از آنوکسی، فقدان دوطرفه‌ی اجزای کورتکسی پتانسیل‌های فراخوانده جسمی- حسی به معنای عدم امکان بهبود عملکرد شناختی است؛ در صورتی که در یک یا دو طرف پاسخ های کورتکسی وجود داشته باشد، پیش آگهی خوش بینانه‌تری وجود خواهد داشت.
چنین مطالعاتی به ویژه در مورد افراد مشکوک به مرگ مغزی سودمند است. همچنین از پتانسیل‌های فراخوانده جسمی – حسی برای تعیین کامل بودن ضایعات تروماتیک نخاعی استفاده می‌شود؛ وجود یا بازگشت زودهنگام پاسخ به دنبال تحریک عصبی در سطح پایین‌تر از ضایعه نخاعی، نشان دهنده این است که ضایعه ناکامل است و بنابراین پیش آگهی بهتری را نوید می‌دهد.
نظارت در جریان عمل
از پتانسیل فراخوانده برای نظارت بر صحت عملکرد برخی ساختمان‌های عصبی در جریان عمل جراحی استفاده می‌شود تا اختلالات عملکرد به‌صورتی زودهنگام تشخیص داده‌شده و آسیب ناشی از آن به حداقل برسد. در صورتی که اختلال عملکرد مربوط به مانور جراحی باشد می‌توان اختلالات نورولوژیک بارز را به وسیله قطع جریان عمل و برگرداندن به حالت اولیه کاهش داد یا از بروز آن جلوگیری نمود.
ارزیابی حدت بینایی و شنوایی
می‌توان در جریان مطالعات پتانسیل برانگیخته حدت شنوایی یا بینایی را در بیماری که به علت کهولت سن یا وضعیت غیرطبیعی ذهنی قادر به همکاری در تست‌های رفتاری نیست، ارزیابی نمود.
