اگرجه درمان قطعی بیماری ام اس امکان‌پذیر نیست، اما می‌توانیم آینده‌ای را ببینیم که افراد مبتلا به این بیماری بدون هیچ عارضه‌ای بتوانند زندگی عادی خود را داشته باشند و نگران بدتر شدن ام اس خود نباشند. در این مقاله قصد داریم به بررسی مهمترین روش های تشخیص ام اس بپردازیم و بهترین داروهای درمان ام اس را معرفی خواهیم کرد.
روش های تشخیص بیماری ام اس
پزشک متخصص مغز و اعصاب فرآیند تشخیص MS را با دریافت یک شرح حال از بیمار و انجام یک سری معاینات بالینی شروع می‌کند. پس از انجام این معاینات پزشک معمولا یک یا چند مورد از تست‌های زیر را تجویز می‌کند:
- آزمایش خون
- ازمایش مایع مغزی نخاعی (پنکسیون کمری)
- ام آر آی
- تست پتانسیل برانگیخته
برای این که بتوانید پزشکی مناسبی را انتخاب نمایید، مقاله بهترین دکتر مغز و اعصاب در تهران کیست را مطالعه کنید. ویژگی‌های مهم و امکاناتی که در کلینیک مغز و اعصاب خوب باید وجود داشته باشد را در این مقاله به صورت کامل توضیح داده‌ایم.
تشخیص ام اس با آزمایش خون
آزمایش خون برای کمک به رد سایر بیماری های با علائم مشابه ام اس استفاده می‌شود. در سال‌های اخیر آزمایش‌های متنوعی برای بررسی نشانگرهای زیستی خاص مرتبط با بیماری ام اس توسعه یافته‌اند که ممکن است به تشخیص ام اس نیز کمک کنند.
تپ ستون فقرات یا پنکسیون کمری
در روش پنکسیون کمری نمونه کوچکی از مایع مغزی نخاعی برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی از کانال نخاعی فرد مشکوک به بیماری ام اس خارج می‌شود. این نمونه می‌تواند ناهنجاری‌هایی را در آنتی‌بادی‌های مرتبط با ام اس نشان دهد. ضربه زدن به ستون فقرات همچنین می‌تواند به رد عفونت و سایر شرایط با علائم مشابه ام اس کمک کند.
تشخیص ام اس با mri
MRI می‌تواند شواهدی از ام اس (ضایعات) را در مغز و نخاع فرد آشکار کند. ممکن است برای برجسته کردن ضایعاتی که بیانگر شدت بیماری ام اس هستند، لازم باشد یک ماده حاجب داخل رگ‌ها تزریق شود. برای تشخیص ام اس در مراحل اولیه نیز می‌توان از ام آر آی استفاده کرد.
تست‌های پتانسیل برانگیخته
تست‌های پتانسیل برانگیخته، سیگنال‌های الکتریکی تولید شده توسط سیستم عصبی شخص در پاسخ به محرک‌ها را ثبت می‌کنند. یک آزمایش پتانسیل برانگیخته ممکن است از محرک‌های بصری یا محرک‌های الکتریکی استفاده کند. در این تست‌ها، فرد یک الگوی دیداری متحرک را تماشا می‌کند یا تکانه‌های الکتریکی کوتاهی به اعصاب پاها یا بازوهای او اعمال می‌شود. الکترودها سرعت حرکت اطلاعات در مسیرهای عصبی را اندازه‌گیری می‌کنند.
در اکثر افراد مبتلا به ام اس از نوع عودکننده-فروکش‌کننده، تشخیص بیماری به آسانی از طریق بررسی الگوی علائم قابل انجام است و به کمک اسکن‌های مغزی مانند ام آر آی می‌توان این علائم را تایید کرد.
تشخیص بیماری ام اس در افرادی که دارای علائم غیر معمول هستند و یا مبتلا سایر بیماری‌های پیشرونده هستند، ممکن است دشوارتر باشد. در این موارد، آزمایشات بیشتر با تجزیه و تحلیل مایع نخاعی، پتانسیل‌های برانگیخته و تصویربرداری‌های اضافی ممکن است مورد نیاز باشد.
روش های درمان بیماری ام اس
هیچ درمان قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد. درمان ام اس معمولا بر تسریع بهبودی پس از حملات ام اس، کند کردن پیشرفت بیماری و مدیریت علائم ام اس متمرکز است.
درمان بیماری ام اس را می‌توان از سه منظر مورد بررسی قرار داد که عبارتند از:
- درمان حملات ام اس
- جلوگیری از پیشرفت بیماری ام اس
- درمان علائم و نشانه های ام اس
درمان حملات ام اس
درمان حملات ام اس به دو روش قابل انجام است:
- استفاده از کورتیکواستروئیدها
- تصفیه پلاسما خون (پلاسمافرزیس)
استفاده از کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون خوراکی و متیل پردنیزولون وریدی برای کاهش التهاب عصبی تجویز می‌شوند. عوارض جانبی این داروها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بی خوابی
- افزایش فشار خون
- افزایش سطح گلوکز خون
- نوسانات خلقی
- تجمع مایعات در بدن
تصفیه پلاسما خون یا پلاسمافرزیس
در روش پلاسمافرزیس بخشی از خون تحت عنوان پلاسما برداشته می‌شود و از سلول‌های خونی فرد جدا می‌شود. سپس سلول‌های خونی با یک محلول پروتئینی (آلبومین) مخلوط شده و به بدن فرد بازگردانده می‌شوند. در صورتی که فرد همچنان دچار علائم جدید و شدید شود و به استروئیدها پاسخ داده نشود، ممکن است از تعویض پلاسما استفاده شود.
درمان هایی برای جلوگیری از پیشرفت بیماری ام اس
برای درمان ام اس پیشرونده-اولیه، داروی اصلاح کننده بیماری اکرلیزوماب (Ocrevus) است که مورد تایید سازمان غذا و دارو آمریکا نیز می‌باشد. برای درمان ام اس عودکننده-فروکش‌کننده، چندین درمان تعدیل کننده بیماری در دسترس است.
از آنجاییکه اکثر پاسخ‌های ایمنی مرتبط با ام اس در مراحل اولیه بیماری رخ می‌دهد، درمان‌های تهاجمی به‌موقع با این داروها می‌تواند میزان عودکردن بیماری را کاهش دهد و مانع از شکل‌گیری ضایعات جدید شود. بعلاوه، این درمان‌ها طور بالقوه خطر آتروفی مغز و ناتوانی‌های جسمی را کاهش می‌دهند.
بیشتر درمان‌های اصلاح‌کننده که برای درمان ام‌اس استفاده می‌شوند، ممکن است سلامتی بیمار را تهدید کند. انتخاب درمان مناسب بستگی به بررسی دقیق عوامل زیادی دارد. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طول مدت و شدت بیماری
- اثربخشی درمان‌های قبلی ام‌اس
- مسائل بهداشتی
- هزینه‌های درمان
- وضعیت فرزندآوری
گزینه های درمانی برای ام اس عود کننده-فروکش‌کننده شامل داروهای تزریقی و خوراکی است.
درمان های تزریقی درمان ام اس عبارتند از:
- داروهای اینترفرون بتا
- گلاتیرامر استات (کوپاکسون، گلاتوپا)
داروهای اینترفرون بتا
این داروها از رایج‌ترین داروهای درمان ام اس به شمار می‌روند. داروهای اینترفرون بتا زیر پوست یا داخل ماهیچه تزریق می شوند و می‌توانند دفعات و شدت بیماری را کاهش دهند.
عوارض جانبی اینترفرون ها ممکن است شامل علائم شبه آنفولانزا و واکنش‌های محل تزریق باشد. علاوه بر این، برای نظارت بر آنزیم‌های کبدی لازم است آزمایش خون انجام شود زیرا آسیب کبدی یکی از عوارض جانبی احتمالی استفاده از اینترفرون است. افرادی که اینترفرون مصرف می‌کنند ممکن است آنتی‌بادی‌های خنثی کننده‌ای تولید کنند که می‌تواند اثربخشی دارو را کاهش دهد.
گلاتیرامر استات (کوپاکسون، گلاتوپا)
این دارو ممکن است به جلوگیری از حمله سیستم ایمنی بدن به میلین کمک کند و باید زیر پوست تزریق شود. عوارض جانبی این دارو ممکن است شامل تحریک پوست در محل تزریق باشد.
داروهای خوراکی ام اس عبارتند از:
- فینگولیمود (گیلنیا)
- دی متیل فومارات (Tecfidera)
- دیروکسیمل فومارات (Vumerity)
- تری فلونوماید (Aubagio)
- (Mayzent) Siponimod
- کلادریبین (Mavenclad)
فینگولیمود (گیلنیا)
مصرف این داروی خوراکی یک بار در روز می‌تواند مانع از عود کردن بیماری ام اس شود. در صورت مصرف فینگولیمود لازم است ضربان قلب و فشار خون به مدت شش ساعت پس از اولین دوز کنترل شود زیرا ممکن است در اثر مصرف این دارو، ضربان قلب کند شود. سایر عوارض جانبی شامل عفونت‌های نادر، سردرد، فشار خون بالا و تاری دید.
دی متیل فومارات (Tecfidera)
مصرف این داروی دو بار در روز شدت بیماری را کاهش دهد. عوارض جانبی این دارو ممکن است شامل گُر گرفتگی، اسهال، حالت تهوع و کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون باشد. این دارو به نظارت منظم از طریق انجام آزمایشات خون نیاز دارد.
دیروکسیمل فومارات (Vumerity)
مصرف این دارو این کپسول دو بار در روز شبیه و دی متیل فومارات است اما معمولا عوارض جانبی کمتری ایجاد می‌کند و برای درمان شکل عودکننده ام اس تجویز می‌شود.
تری فلونوماید (Aubagio)
مصرف این داروی یک بار در روز می‌تواند مانع از عود کردن بیماری MS شود. تری فلونوماید می‌تواند باعث آسیب کبدی، ریزش مو و سایر عوارض جانبی شود. اگر این دارو توسط مرد و زن به صورت همزمان مصرف شود ممکن است باعث تولد فرزندانی با نقص مادرزادی شود. بنابراین، هنگام مصرف این دارو و تا دو سال پس از آن، از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده شود. زوج‌هایی که می‌خواهند باردار شوند باید با پزشک خود در مورد راههای دفع سریع دارو از بدن صحبت کنند. این دارو به نظارت منظم و آزمایشات خون نیاز دارد.
کلادریبین (Mavenclad)
این دارو به طور کلی به عنوان خط دوم درمان برای مبتلایان به ام اس عود کننده-فروکش‌کننده استفاده می‌شود. همچنین مصرف کلادریبین برای ام اس پیشرونده ثانویه نیز تایید شده است. این دارو در دو دوره درمانی، در یک دوره دو هفته‌ای و در طول دو سال تجویز می‌شود. عوارض جانبی مصرف این دارو شامل عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، سردرد، تومورها، عفونت‌های جدی و کاهش سطح گلبول‌های سفید خون است.
افرادی که دارای عفونت‌های مزمن فعال یا سرطان هستند و همچنین زنان باردار یا شیرده نباید این دارو را مصرف کنند. مردان و زنان باید تا شش ماه بعد از مصرف این دارو از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنند. همچنین ممکن است هنگام مصرف کلادریبین نیاز به نظارت با آزمایش خون باشد.
انفوزیون تراپی (تزریق وریدی از طریق سرم) بیماری ام اس شامل موارد زیر است:
- اکرلیزوماب (Ocrevus)
- ناتالیزوماب (تیسابری)
- آلمتوزوماب (Campath، Lemtrada)
اکرلیزوماب (Ocrevus)
این آنتی بادی تنها داروی اصلاح کننده ام اس است که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای درمان هر دو نوع بیماری ام اس تایید شده است. کارآزمایی‌های بالینی این دارو نشان داده است که میزان پیشرفت ام اس در بیماری عودکننده ام اس کاهش یافته است و همچنین مانع از افزایش ناتوانی‌های جسمی در هر دو شکل بیماری شده است.
عوارض جانبی مربوط به تزریق این دارو ممکن است شامل تحریک در محل تزریق، فشار خون پایین، تب و حالت تهوع باشد. برخی از افراد، از جمله افرادی که دارای عفونت هپاتیت B هستند، ممکن است نتوانند این دارو را مصرف کنند. اکرلیزوماب همچنین ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌ها و برخی از انواع سرطان، به ویژه سرطان سینه را افزایش دهد.
ناتالیزوماب (تیسابری)
این دارو برای جلوگیری از حرکت سلول‌های ایمنی بالقوه آسیبرسان از جریان خون به مغز و نخاع طراحی شده است. ممکن است برای برخی از افراد مبتلا به ام اس شدید به عنوان خط اول درمان یا در برخی دیگر به عنوان خط دوم درمان در نظر گرفته شود.
این دارو خطر ابتلا به یک عفونت ویروسی بالقوه جدی مغز به نام لوکوآنسفالوپاتی چند کانونی پیشرونده (PML) را در افرادی که از نظر آنتی بادی در برابر عامل ایجاد کننده ویروس PML JC مثبت هستند، افزایش می‌دهد. افرادی که آنتی بادی ندارند در معرض خطر بسیار پایین PML هستند.
آلمتوزوماب (Campath، Lemtrada)
این دارو با هدف قرار دادن پروتئین روی سطح سلول‌های ایمنی و کاهش گلبول‌های سفید خون به کاهش شدت بیماری ام اس کمک می‌کند. تاثیر این دارو می‌تواند آسیب بالقوه عصبی ناشی از گلبول‌های سفید را محدود کند. اما خطر ابتلا به عفونت‌ها و اختلالات خودایمنی از جمله بیماری‌های خودایمنی تیروئید و بیماری‌های نادر کلیوی افزایش می‌یابد.
طریقه مصرف این دارو به این صورت است که در مرحله اول باید پنج روز متوالی به فرد تزریق شود و در مرحله دوم پس از یک سال لازم است سه روز دیگیر تزریق دارو تکرار شود.
درمان و بهبود علائم و نشانه های ام اس
روش‌هایی که برای درمان علائم ام اس مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل موارد زیر است:
- فیزیوتراپی
- شل کننده های عضلانی
- داروهای کاهش خستگی
- دارو برای افزایش سرعت راه رفتن
فیزیوتراپی برای بیماران ام اس
یک متخصص فیزیوتراپی می‌تواند تمرینات کششی و تقویتی را به بیماران مبتلا به ام اس آموزش دهد و یا نشان دهد که چگونه می‌توان از دستگاه‌ها برای سهولت در انجام کارهای روزانه استفاده کرد.
فیزیوتراپی همراه با استفاده از وسایل کمک حرکتی در صورت لزوم می‌تواند به مدیریت ضعف پا و سایر مشکلات راه رفتن که اغلب با ام اس مرتبط است کمک کند.
استفاده از شل کننده های عضلانی
شل کننده‌های عضلانی ممکن است سفتی یا اسپاسم عضلانی دردناک یا غیرقابل کنترل، به ویژه در پاها را درمان کند. شل کننده های عضلانی مانند باکلوفن، تیزانیدین و سیکلوبنزاپرین ممکن است برای این هدف مفید باشند.
استفاده از داروهایی برای کاهش خستگی
داروهای آمانتادین، مودافینیل و متیل فنیدات ممکن است در کاهش خستگی مرتبط با MS مفید باشند. برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان افسردگی نیز ممکن است برای این منظور تویه شوند.
دارو برای افزایش سرعت راه رفتن
داروی فامپریدین ممکن است به افزایش سرعت راه رفتن در برخی افراد کمک کند. افرادی که سابقه بیماری صرع و تشنج یا اختلال عملکرد کلیه دارند نباید از این دارو استفاده کنند.
