مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری مزمن است که سیستم عصبی مرکزی از جمله مغز و نخاع را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بیماری ام اس ممکن است علائم مختلفی داشته باشد. در بسیاری از موارد، ام اس از نوع پیشرونده است؛ یعنی با گذشت زمان علائم ام اس شدیدتر میشود. تشخیص صحیح نوع ام اس و اثرات کوتاه مدت و بلندمدت آن، اولین گام در جهت درمان ام اس به شمار می‌رود. در این مقاله به بررسی انواع بیماری ام اس می‌پردازیم و علائم هر کدام را بیان می‌کنیم.
بیماری ام اس چگونه شروع میشود؟
مولتیپل اسکلروزیس یا همان بیماری ام اس (MS)، یک بیماری خودایمنی و التهابی است که بر سیستم عصبی مرکزی و اعصاب محیطی تاثیر می‌گذارد. علت اصلی بیماری ام اس همچنان ناشناخته است، اما برخی از مطالعات معتبر بیانگر ارتباط بین ویروس اپشتین–بار و بیماری ام اس می‌باشد. این در حالی است که برخی دیگر از منابع عوامل محیطی، کمبود ویتامین D و انگل‌ها را به عنوان محرک پاسخ ایمنی پایدار در سیستم عصبی مرکزی نشان می‌دهند.
علائم ام اس بسیار متفاوت است و به میزان آسیب عصبی و اینکه کدام اعصاب تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، وابسته است. علائم بیماری ام اس از فردی به فرد دیکر متفاوت است. از این رو، دو فرد که مبتلا به یک نوع خاص ام اس هستند، ممکن است علائم متفاوتی داشته باشند. برخی از افراد مبتلا به ام اس شدید ممکن است توانایی راه رفتن را از دست بدهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دوره‌های طولانی بهبودی را بدون هیچ علامت جدیدی تجربه کنند.
علت بیماری ام اس در زنان و مردان
این عوامل ممکن است خطر ابتلا به ام اس در زنان و مردان را افزایش دهند:
- سن
- جنسیت
- سابقه خانوادگی
- عفونت‌های خاص
- نژاد
- اقلیم
- ویتامین D
- بیماری‌های خود ایمنی
در چه سنی احتمال ابتلا به ام اس وجود دارد؟
بیماری ام اس ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما شروع آن معمولا در حدود 20 و 40 سالگی است. با این حال، افراد جوان‌تر و مسن‌تر می‌توانند تحت تاثیر قرار گیرند.
ارتباط بین جنسیت و احتمال ابتلا به ام اس
زنان بیش از دو تا سه برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به ام اس عود کننده-فروکش کننده هستند.
تاثیر سابقه خانوادگی
اگر یکی از والدین، خواهر یا برادر شما مبتلا به ام اس بوده باشد، شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستید.
وجود عفونت‌های خاص
ویروس‌های مختلفی با ام اس مرتبط هستند، از جمله اپشتین بار، ویروسی که باعث مونونوکلئوز عفونی میشود.
نژاد
افراد سفید پوست، به ویژه آنهایی که تبار اروپای شمالی هستند، در معرض بالاترین خطر ابتلا به ام اس هستند. افراد آسیایی، آفریقایی یا بومی آمریکایی کمترین خطر را دارند.
اقلیم
ام اس در کشورهای دارای آب و هوای معتدل از جمله کانادا، شمال ایالات متحده، نیوزلند، جنوب شرقی استرالیا و اروپا بسیار شایع‌تر است.
تاثیر ویتامین D
داشتن سطوح پایین ویتامین D و قرار گرفتن کم در معرض نور خورشید با خطر بیشتر ابتلا به ام اس مرتبط است.
برخی بیماری‌های خود ایمنی
در صورت داشتن سایر اختلالات خودایمنی مانند بیماری تیروئید، کم خونی خطرناک، پسوریازیس، دیابت نوع 1 یا بیماری التهابی روده، خطر ابتلا به ام اس کمی بیشتر است.
چند نوع بیماری ام اس وجود دارد؟
در حالی که هیچ راهی برای پیش‌بینی قطعی چگونگی پیشرفت بیماری وجود ندارد، مراحل پیشرفت بیماری ام اس به چهار دوره اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند که تحت عنوان انواع بیماری ام اس نیز شناخته می‌شوند.
انواع ام اس که توسط کمیته مشاوره بین‌المللی کارآزمایی‌های بالینی ام اس (MNSS) در سال 2013 تعریف شده است که عبارتند از:
- سندرم جدا شده بالینی
- ام اس عود کننده- فروکش کننده
- ام اس پیشرونده اولیه
- ام اس پیشرونده ثانویه
دسته بندی بیماری ام اس که توسط NMSS تعریف شده است، اکنون مورد تایید جامعه پزشکی است و باعث شکل‌گیری یک زبان مشترک برای تشخیص و درمان ام اس شده است.
سندرم جدا شده بالینی
سندرم جدا شده بالینی clinically isolated syndrome (CIS) اولین اپیزود از علائم عصبی ناشی از التهاب و از بین رفتن و تخریب روکش عایق عصب است. این مرحله که معمولا حداقل 24 ساعت طول می‌کشد، می‌تواند یکی از عوامل بیماری ام اس باشد، اما هنوز معیارهای تشخیص ام اس را برآورده نمی‌کند زیرا افرادی که سندروم ایزوله بالینی را تجربه می‌کنند ممکن است به ام اس مبتلا نشوند.
در مرحله CIS اگر ام آر آی مغز نشان‌دهنده ضایعاتی در مغز باشد که مشابه با ضایعات بیماری ام است، فرد با احتمال بالایی مستعد ورود به دومین دوره علائم عصبی بیماری (ام اس عود کننده- فروکش کننده) می‌باشد. اما هنگامی که CIS با ضایعات شبیه ام اس در MRI مغز همراه نباشد، احتمال ابتلا به ام اس در فرد بسیار کمتر است.
افراد مبتلا به سندرم جدا شده بالینی که در معرض خطر بالای ابتلا به ام اس هستند، ممکن است با یک درمان اصلاح کننده که توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای این منظور تایید شده است، درمان شوند. مطالعات نشان داده است که درمان اولیه ام اس در مرحله CIS می‌تواند شروع علائم MS را به تاخیر بیندازد.
ام اس عود کننده-فروکش کننده
ام اس عود کننده- فروکش کننده یا relapsing-remitting MS (RRMS) شایع‌ترین نوع ام اس محسوب میشود. بر اساس آمار، تقریبا 85 درصد افراد مبتلا به ام اس در زمان تشخیص ام اس به این نوع مبتلا هستند.
مشخصه اصلی این مرحله از بیماری ام اس بروز علائم عصبی جدید و تشدید علائم قبلی است. بیمار ممکن است در طول این مرحله، شاهد دوره‌هایی از بهبودی نسبی یا کامل علائم باشد. بنابراین در طول دوره فروکش، ممکن است همه علائم ام اس ناپدید شوند و یا برخی از علائم ادامه یافته و دائمی شوند. با این حال، هیچ پیشرفت آشکاری از بیماری در طول دوره‌های فروکش وجود نخواهد داشت.
با توجه به این توضیحات، بیمارانی که در مرحله ام اس عود کننده-فروکش کننده هستند، شاهد علائم زیر خواهند بود:
- عود یا تشدید علائم ام اس که به صورت واضح مشخص است و منجر به دوره‌هایی از بدتر شدن عملکرد عصبی بیمار میشود.
- بهبودی جزئی یا کامل یا دوره‌های بهبودی پس از عود که بین حملات ام اس در زمانی که پیشرفت بیماری متوقف شده است، اتفاق می‌افتد.
- علائم خفیف تا شدید و همچنین عود و بهبودی‌ای که روزها یا ماه ها طول می‌کشد.
ام اس پیشرونده اولیه PPMS
این مرحله ام اس از زمان شروع بیماری، به کندی و در عین حال پیوسته پیشرفت می‌کند. علائم بدون کاهش در همان سطح از شدت باقی می‌مانند و دوره‌های بهبودی وجود ندارد. در واقع، بیماران مبتلا به ام اس پیشرونده اولیه، بدتر شدن علائم را نسبتا به صورت مداوم تجربه می‌کنند.
با این حال، ممکن است تغییراتی در میزان پیشرفت در طول دوره بیماری وجود داشته باشد و همچنین احتمال بهبودهای جزئی و معمولا موقت در روند بیماری وجود دارد.
کمیته مشاوره بین‌المللی کارآزمایی‌های بالینی ام اس تخمین می زند که تقریبا 15 درصد از افراد مبتلا به MS در شروع این بیماری PPMS دارند.
ام اس پیشرونده ثانویه SPMS
پس از سال‌ها زندگی با ام اس عود کننده-فروکش کننده، اکثر افراد به ام اس پیشرونده ثانویه مبتلا می‌شوند. در این نوع مرحله، علائم ام اس به صورت ثابت (بدون عود و بهبودی) باقی می‌ماند. این تغییر معمولا بین 10 تا 20 سال پس از تشخیص بیماری ام اس عود کننده-فروکش کننده روی می‌دهد.
دلیل اصلی تغییر مرحله بیماری از ام اس عود کننده-فروکش کننده به ام اس پیشرونده ثانویه مشخص نیست ولی دانشمندان چند دلیل برای این فرآیند متصور هستند:
- هرچه سن فرد در زمان تشخیص بیماری ام اس بیشتر باشد، زمان کمتری طول می‌کشد تا فرد دچار بیماری پیشرونده ثانویه شود.
- افرادی که در زمان عود کرن بیماری به طور کامل بهبود پیدا نمی‌کنند، معمولا زودتر از سایر افراد به به MS پیشرونده ثانویه مبتلا می‌شوند.
درمان ام اس پیشرونده ثانویه سخت است و هرچه بیشتر از این بیماری گذشته باشد، درمان آن دشوارتر میشود. علائم ام اس در این مرحله برای هر فرد با سرعت متفاوتی بدتر میشود. روش‌های درمانی معمولا می‌توانند روند بیماری را کند کنند ولی اکثر افراد مانند گذشته در استفاده از بدن خود با مشکل مواجه خواهند شد.
پیش آگهی ام اس چیست؟
پیش آگهی بیماری ام اس فرآیندی است که تحت تاثیر نوع MS قرار دارد. ام اس پیشرونده اولیه (PPMS) با کاهش مداوم عملکرد بدون (عود یا بهبود قابل‌توجه) مشخص میشود. این علائم در هر فرد مبتلا به ام اس منحصر به فرد است. بنابراین، ممکن است بعضی افراد شاهد کاهش رشد علائم باشند اما در حالت کلی، علائم به طور مداوم بدتر شوند.
برای اشکال عودکننده ام اس، چندین دستورالعمل وجود دارد که ممکن است به پیش آگهی ام اس کمک کند. این موارد عبارتند از:
- بروز چند حمله در چند سال اولیه پس از تشخیص ام اس
- فاصله بین حملات ام اس بیشتر میشود
- بهبودی کامل بعد از حملات حاصل میشود
- بروز علائمی که منحصرا مربوط به مشکلات حسی است، مانند سوزن سوزن شدن، از دست دادن بینایی یا بی حسی
- معاینات عصبی که تقریبا 5 سال پس از تشخیص طبیعی هستند
روش دیگری برای ارزیابی پیش آگهی ام اس این است که بررسی کنیم که چگونه ناتوانی‌های ناشی از علائم این بیماری ممکن است بر افراد تاثیر بگذارد.
نتایج ارزیابی بیماران ام اس نشان داده است که حدود دو سوم افراد مبتلا به ام اس می‌توانند 2 دهه پس از تشخیص ام اس بدون ویلچر راه بروند. پس از این دوره، برخی از افراد برای حفظ تعادل به عصا، واکر و ویلچر نیاز دارند.
آیا بیماری ام اس کشنده است؟
ام اس در بیشتر موارد یک بیماری کشنده نیست و اکثر افراد مبتلا به ام اس امید به زندگی نزدیک به نرمال دارند. اما از آنجایی که این بیماری در افراد مختلف بسیار متفاوت است، پیش‌بینی اینکه آیا وضعیت آنها بدتر میشود یا بهبود می‌یابد برای پزشکان دشوار است.
عوارض مرتبط با ام اس، مانند عفونت‌ها و بیماری‌های قلبی عروقی می‌توانند باعث شود طول عمر افراد مبتلا به ام اس نسبت به افرادی که مبتلا به ام اس نیستند، کوتاه‌تر شود. اما درمان این عوارض می‌تواند خطر کوتاه شدن طول عمر را تا حد زیادی کاهش دهد.
طبق گفته انجمن ملی ام اس، طول عمر افراد مبتلا به ام اس در طول زمان افزایش یافته است. اما عوارض مرتبط باعث میشود که میانگین طول عمر مبتلایان به ام اس حدود 7 سال کمتر از افرادی باشد که با ام اس زندگی نمی‌کنند.
